centar za nove medije_kuda.org

Izložba “TV Galerija” i javna diskusija na temu “Umetnost i javna televizija” održane su u Galeriji Nova u Zagrebu, 6. decembra 2008. godine. Sama izložba i disusija su pokrenule pitanja koja se tiču uslova umetničke i kulturne produkcije, javne televizije i emitovanja video umetnosti u bivšoj Jugoslaviji, što je propraćeno refleksijom o savremenom mas-medijskom konformizmu, komercijalizaciji i homogenizaciji.

Fotografije sa izložbe “TV Galerija” u Galeriji Nova u Zagrebu: http://www.kuda.org/?q=sr/tvgalerija_foto

Izložba “TV Galerija” je nastala da bi (re-)kontekstualizovala specifičnu televizijsku produkciju (TV Galerija), koja je nastajala na Televiziji Beograd i koja je bila emitovana na jugoslovenskoj TV mreži od 1984. do 1991. godine. Pored izrazito edukativnog karaktera, izložba se bavi pitanjima kulturne politike, uslovima produkcije “novih umetničkih praksi” i odnosom između umetničke produkcije i javne televizije na teritoriji bivše Jugoslavije. Autorka televizijske emisije “TV Galerija” - Dunja Blažević – je kuratorka i istoričarka umetnosti koja je početkom 1970-ih godina uređivala galeriju Studentskog kulturnog centra u Beogradu, koja je tada postala jedno od retkih mesta posvećenih umetničkom eksperimentu, praksama proširenih i novih medija, kritičkim perspektivama i snažnoj internacionalnoj saradnji umetnika.

Od 1981. godine, Dunja je takođe na TV Beogradu uređivala emisiju „Druga umetnost“, koja se smatra prethodnicom „TV Galerije“. Kao što je Dunja Blažević naglasila u intervjuu napravljenom prilikom produkcije izložbe, ona je svojim angažmanom na televiziji zapravo nastavila da se bavi kuratorskom praksom u drugom mediju, u TV mediju, za koji se ispostavilo da predstavlja jedno od najprirodnijih okruženja za promociju, diskusiju i kritički osvrt na ono što se tada zvalo “nova umetnička praksa”, i naročito na video umetnost u okviru nje. Autorka projekta je takođe naglasila da je njena produkcija vrsta omaža umetniku Geriju Šumu (Gerry Schum), koji je producirao istoimenu televizijsku emisiju za nemačku nacionalnu televiziju, deset godina pre Dunje Blažević i, naravno, pod drugim društvenim okolnostima.

Sa jedne strane, projekat kao što je “TV Galerija” televizijska produkcija Dunje Blažević je bila moguća zbog načina na koji su kulturne politike bile organizovane i primenjivane u doba socijalističkog uređenja u bivšoj Jugoslaviji tokom 1970-ih i 1980-ih godina. Naročito je bila bitna uređivačka politika javne televizije, koja je i pored generalno stroge strukture ideološke ispravnosti sadržaja i njegovog emitovanja sadržala i “niše”, prostore za promociju edukativnih i emancipatorskih praksi, koje je bilo moguće privremeno pridobiti upravo za promociju navedenih praksi. Moglo bi se reći da je nepropusnost televizijskog medija tada bila manja nego što je to danas. Dunja Blažević je naglasila da se u takvoj konstelaciji stvari, jedinstvena i uspešna uređivačka politika njenog serijala zasnivala na zahtevu da ove ipak marginalne umetničke prakse dobiju isti status kao i ostale marginalne društvene pojave, poput nacionalnih ili polnih manjina. To je značilo da je uređivačka politika serijala preuzela i reinterpretirala vrednosti ucrtane u samu ideologiju socijalističkog društva. Sa druge strane, zahtev za demokratizacijom umetnosti u tom periodu je igrao važnu ulogu u kreiranju “TV Galerije”. “Demokratizacija umetnosti” s kuratorske pozicije je značila posebnu medijaciju između umetnika i dela i odnos sa publikom. Značila je i otklon od tradicionalnih umetničkih medija i prihvatanje mogućnosti koje su pružali alternativni i novi mediji, promišljanje same prirode umetnosti, što je predstavljalo osnovu za proširenje samog polja umetnosti. Kao što je Dunja Blažević naglasila, demokratizacija umetnosti je takođe značila i poseban odnos sa publikom, jer je bilo važno izaći iz zatvorenog elitističkog prostora galerije i pridobiti nove načine komunikacije i prisutnosti u javnom prostoru. Po rečima umetnika Dalibora Martinisa tokom diskusije “Umetnost i javna televizija”, tada umetnici nisu želeli da ostanu zatvoreni u galeriji, već su pre istraživali nove načine kako da pokrenu refleks u društvu, kako da kritikuju dominantnu ideologiju i kako da se postave prema prirodi umetnosti i medija. Ovakav stav je bio vrsta korekcije “zvaničnog” razumevanja “demokratizacije umetnosti”, koja je bila ideološki zasnovana (kao što je slučaj sa projektima koji su uvodili, na primer, filharmonijske orkestre u fabrike, da nastupaju pred radnicima).

Jedna od najznačajnijih umetničkih praksi koja se pojavila u to vreme je video umetnost, koju je po tehnološkoj zasnovanosti najprirodnije bilo distribuirati televizijskim kanalima, iako je u mnogim slučajevima video umetnost kritika upravo ovog medija masovne komunikacije. Profesionalna produkcija video umetnosti koja je karakterisala umetničke prakse tog vremena, razvila se vrlo rano (1972. godine je produciran prvi rad Sanje Iveković i Dalibora Martinisa). Interesantno je da je televizijski studio bio mesto gde se upravo ta produkcija ostvarila. Kako u bivšoj Jugoslaviji nisu postojali nezavisni produkcijski centri, a video produkcija je bila tehnički zahtevna, upravo je “TV Galerija” otvorila prostor za umetnike da rade koristeći profesionalnu video tehnologiju i da koriste televizijski sistem emitovanja za promociju svog rada. Ovo je jedan od emancipatorskih trenutaka i na svetskoj razini jedinstven primer saradnje umetnika sa javnom televizijom, koji govori o širem društvenom i kulturnom okruženju u tom periodu. Takođe, jedna važna činjenica koja je uticala na pojavu video umetnosti je filmska produkcija (ništa više nije bilo isto posle Godara), a naročito produkcija eksperimentalnog filma, koja je bila razvijena u centrima poput Zagreba i Beograda. Ovo je takođe važan trenutak i za produkciju serijala “TV Galerija”, jer je nastala kao otvorena i kolaborativna platforma u okviru koje su sarađivali autorka emisija i filmski i televizijski reditelji, umetnici, istraživači, istoričari umetnosti i mnogi drugi.

Na izložbi u Galeriji Nova u Zagrebu, prikazano je dvanaest emisija u produkciji “TV Galerije” (od preko devedeset koje su producirane u periodu od 1984-1990. godine, a samo oko dvadeset ih je sačuvano u arhivi Radio Televizije Srbije). Iako izložba prikazuje selekciju celokupne produkcije, predstavljene emisije tematizuju širok spektar još uvek aktuelnih pitanja vezanih za umetnost i njenu reprezentaciju. Istovremeno, raznolikost sadržaja prikazanih emisija govori i o širokom opsegu tema koje je obrađivala “TV Galerija”. Teme se kreću od istorijskih avangardi (ruska avangarda, avangardni pokreti u Jugoslaviji) i neo-avangardi, do arhitekture, stripa, video umetnosti, dizjna, književnosti, pokreta “novog talasa”, itd. Kao što je rečeno u uvodnom tekstu izložbe, ove emisije su interesantne kao simptom ne samo kulturne i umetničke scene tog vremena u Jugoslaviji, već i javne televizije, društva i države gde je ovaj projekat bio moguć i ostvariv. Danas se jezik televizije promenio, sazreo je i to je jedan od razloga zašto “niše”, prostori koje je moguće pridobiti za promociju marginalnih i edukativnih sadržaja, više ne postoje. Drugi razlozi se mogu pronaći u uplivu kapitala i komercijalizaciji televizije, gde se na edukativni sadržaj sve više gleda kao na nešto neinteresantno i neprofitabilno. Upravo to danas određuje televiziju više kao “sredstvo manipulacije” nego kao “sredstvo demokratizacije” i emancipacije (P. Burdije), što je dugo bilo predmet mitologizacije ovog medija.

Izložba “TV Galerija” je deo dugoročnog, istraživačkog projekta “Političke prakse (post)jugoslovenske umetnosti” (http://www.kuda.org/?q=node/555), koji je nastao i odvija se kroz saradnju četiri organizacije (Prelom kolektiv, Beograd, www.prelom.org, SCCA/Pro.ba Sarajevo, www.scca.ba, www.pro.ba, WHW Zagreb, www.whw.hr i Centar za nove medije_kuda.org, Novi Sad, www.kuda.org). Nakon Zagreba, izložba će biti prikazana u Novom Sadu (februar 2008), u Sarajevu i Beogradu. Učesnici diskusije “Umetnost i javna televizija” su bili Dunja Blažević, autorka “TV Galerije”, Sanja Iveković, umetnica iz Zagreba, Želimir Koščević, istoričar umetnosti iz Zagreba, Dalibor Martinis, umetnik iz Zagreba i Dragomir Zupanc, televizijski i filmski reditelj iz Beograda.