IZOSTAVLJENA ISTORIJA, publikacija u okviru projekta "Trajni čas umetnosti"
Izostavljena istorija Koliko smo sposobni učiti iz svojih grešaka i skustava iz prošlosti? Koliko je važno pozitivne istorijske elemente postaviti kao model za budućnost, pogotovo kada se radi o slobodarskim kulturnim i društvenim praksama? Ovo su samo neka od pitanja koja su pokrenuta tokom debate “Izostavljena istorija” održane u novembru mesecu 2005. godine u Novom Sadu na otvaranju izložbe ”Trajni čas umetnosti, Novosadska neo avangarda 60-ih i 70-ih godina XX veka”. Pomenuta debata je pokušala da rasvetli krucijalne događaje na političkoj i umetničkoj sceni početkom sedamdesetih godina XX veka u bivšoj Jugoslaviji, a sa druge strane, da ponudi predloge modela kako kritički čitati i pisati novu istoriju jugoslovenskog socijalističkog vremena, neizostavno je povezujući sa sadašnjim trenutkom. Godinu dana nakon održavanja izložbe “Trajni čas umetnosti” i debate “Izostavljena istorija” u Novom Sadu, objavljujemo transkript pomenutog razgovora u novoj, dvojezičnoj publikaciji u ediciji Centra_kuda.org, kao deo dugoročnog istraživanja pod nazivom “Trajni čas umetnosti”. O knjizi IZOSTAVLJENA ISTORIJA Naslov: Izostavljena istorija Urednik: Centar za nove medije_kuda.org Edicija: kuda.read Prevod: Nebojša Pajić Dizajn: Predrag Nikolić, kuda.org Štampa: Daniel Print, Novi Sad Tiraž: 500 ISBN 3-86588-367-2 Izdavač: Revolver - Archiv für aktuelle Kunst, Frankfurt url: www.revolver-books.de Knjiga je dostupna za besplatno downlod-ovanje i nalazi se u attachment-u ovoj stranici. Trajni čas umetnosti: http://www.kuda.org/?q=node/482 Političke prakse u (post-) jugoslovenskoj umetnosti: http://www.kuda.org/?q=sr/node/512 UVODNI TEKST IZ PUBLIKACIJE "IZOSTAVLJENA ISTORIJA" Godinu dana nakon održavanja izložbe “Trajni čas umetnosti” i debate “Izostavljena istorija”1 u Novom Sadu, objavljuje se transkript pomenutog razgovora uz još jedno istraživačko izlaganje, koji govore o širem društvenom kontekstu političkih praksi u (post-) jugoslovenskom stanju, takođe ih promišljajući iz društveno-filozofskog ugla. “Trajni čas umetnosti” je dugoročan istraživački projekat koji se bavi mapiranjem progresivnih umetničkih neo-avangardnih i političkih praksi tokom 1960-ih i 1970-ih godina u Novom Sadu i u Vojvodini. Glavna potka istraživanja je činjenica da je postojao snažan uzročno-posledični odnos pomenutih praksi i tadašnjeg zvaničnog političkog sistema, što je i osnovni razlog sagledavanja šireg društvenog i političkog okruženja tog vremena kao integralnog dela ovog projekta. Kako su te prakse postojale u različitim delovima jugoslovenskog prostora, tako se nametnula potreba za njihovim podrobnijim sagledavanjem na celokupnoj jugoslovenskoj teritoriji. Ova činjenica predstavlja jedan od razloga za koncipiranje nad-istraživačkog projekta pod nazivom “Političke prakse u (post-) jugoslovenskoj umetnosti”, koji su inicirale grupe “PRELOM KOLEKTIV” iz Beograda, “Što, kako i za koga” iz Zagreba, “pro.ba” iz Sarajeva i Centar za nove medije_kuda.org iz Novog Sada, sve vrlo aktivne u analizi mahom lokalnih praksi tog vremena. “Zašto (post-) jugoslovenski politički kontekst” Nakon dekade ratova i političkih nemira, geo-politički i kulturni prostor bivše Jugoslavije zadobija novi oblik. Iako danas svi akteri političke elite u bivšim jugoslovenskim republikama proglašavaju svoju vernost/privrženost/odanost projektu Evropske unije, politička stvarnost i kulturne politike ostaju samo-ograničavajuće, autistične i neprijateljski usmerene ka većini oblika regionalne razmene. S jedne strane, zvanične lokalne kulturne politike još uvek više vrednuju projekte i programe koji ciljaju na stvaranje snažnih i isljučujućih naconalnih identiteta. S druge strane, iako elite prepoznaju potrebu za intenzivnom regionalnom razmenom kao neophodnom uslovu za pridruženje Evropskoj uniji, kad god se spomene bilo kakva regionalna saradnja, kažu da niko ne namerava da uradi bilo šta što bi podsećalo na koncept bivše Jugoslavije kao “zatvora nacija”. Sve u svemu, preovlađujuće mišljenje o bivšoj Jugoslaviji i socijalističkom projektu važi za apsolutno negativno. Namera istraživanja “Političke prakse u (post-) jugoslovenskoj umetnosti” je kritičko sagledavanje nasleđa kulturnih, umetničkih i intelektualnih projekata u bivšoj Jugoslaviji, kao i ekstrahovanje pozitivnih i vrednih aspekata ovih praksi. Umesto praktikovanja neo-liberalne i multikulturalne politike folklorističkog “upoznavanja onog Drugog/ih” i života sa njima u vrsti mirne koegzistencije – što očigledno ide ruku-pod-ruku sa još uvek preovlađujućim nacionalizmom i šovinizmom, fokus je na mogućnosti ponovnog uspostavljanja kreativnih i progresivnih iskustava koja su postojala na kulturnoj, umetničkoj i intelektualnoj sceni bivše Jugoslavije. Stoga, u okviru istraživanja istorijskih i političkih, umetničkih i kulturnih procesa u bivšoj Jugoslaviji i kako se na iste gleda danas, namera je da se izađe iz “slepe ulice” dvostruke uvezanosti globalnog neoliberalizma i lokalnog etno-nacionalizma. Uobičajeni post-socijalistički diskurs afirmiše dominantni neo-liberalni pogled na socijalistički jugolovenski modernizam kao jednostrano totalitaran i autoritaran. Takođe, lokalni nacionalisički i šovinistički diskursi predstavljaju jugoslovenski socijalizam kao obično sredstvo komunističke tiranije i diktature. Upravo je to tačka konvergencije post-socijalističkih neo-liberalnih i nacionalističkih diskursa. Projekat “Političke prakse u (post-) jugoslovenskoj umetnosti” je posvećen ponovnom otkrivanju i problematizovanju političkog konteksta kulturne, umetničke i intelektualne produkcije kao suprotnom pomenutom pojednostavljujućem stanovištu. “Izostavljena istorija” Koliko smo sposobni učiti iz svojih grešaka i skustava iz prošlosti? Koliko je važno pozitivne istorijske elemente postaviti kao model za budućnost, pogotovo kada se radi o slobodarskim i progresivnim kulturnim i društvenim praksama? Ovo su samo neka od pitanja koja su pokrenuta tokom debate “Izostavljena istorija” održane u novembru mesecu 2005. godine u Novom Sadu. Pomenuta debata je pokušala da rasvetli krucijalne događaje na političkoj i umetničkoj sceni početkom sedamdesetih godina XX veka u bivšoj Jugoslaviji, a sa druge strane, da ponudi predloge modela kako kritički čitati i pisati novu istoriju jugoslovenskog socijalističkog vremena, neizostavno je povezujući sa sadašnjim trenutkom. “Jugoslavija kao izvanredno stanje” Ovoj publikaciji je pridruženo izlaganje Petra Milata i Tomoslava Medaka iz Zagreba, koje je deo njihovog obuhvatnijeg istraživanja o “Jugoslaviji kao biopolitičkom eksperimentu” gde govore o dva teksta – o “Novoj klasi” Milovana Đilasa i o tekstu “Jugoslavija kao nedovršena država” Zorana Đinđića – koji po njihovom mišljenju “na vrlo poseban način ekspliciraju socijalno-filozofska pitanja koja se vežu uz sudbinu formacije, koju se nekoć nazivalo 'Jugoslavija' (...) Dakle, što je 'Jugoslavija' upravo kao (socijalno-) filozofsko pitanje iz globalizirane perspektive...?” Ovde autori diskutuju o potrebi za analizom “Jugoslavije” kao socijalnog eksperimenta, “koji nam je možda... ostavio u nasljeđe distinktivni emancipatorni potencijal” te u tom smisli postavljaju pitanje mogućnosti refilozofikacije teme “socijalne revolucije” izvan samog okvira biopolitike. "Zašto političke prakse umetnosti"? U navedenom kontekstu, nameće se potreba za re-definicijom odnosa između politike i umetnosti ustanovljene savremenim kuratorskim i umetničkim kritičkim praksama u (post-) jugoslovenskom kulturno-političkom prostoru. Te prakse još uvek duguju klasičnim paradigmama istorije umetnosti, koja objašnjava društvene i političke potencijale umetnosti kroz mehanizme umetanja umetničke prakse u telo dnevne politike i istorijskog setting-a. Objekat analize ovde je način na koji posebna umetnička formulacija reprezentuje svoj društveno okruženje i date političke okolnosti. U centru pažnje je reprezentacija (to jest, transmisija i komentarisanje postojećih relacija u svetu). Upravo je to razlog zašto se u većini interpretacija umetnost ponaša kao odvojena od društva, kao njegova ogledalo-reprezentacija, kao nešto što dolazi “nakon” što se istorija već dogodila. Ista logika se primenjuje u nedavnom setu istočno-evropskih i balkanskih izložbi, gde su umetnički radovi predstavljeni (prema citatu Dana Perjovščija) kao “dokumenti” političkih i istorijskih procesa pada realnog socijalizma, raspada istočne sfere, ratova i konflikta, nacionalnih politika, itd. Ova tendencija se reflektuje u savremenoj umetničkoj produkciji, gde se umetnici pojavljuju u njima datim ulogama. Ovo istraživanje koristi diskurzivne, analitičke i objašnjive mogućnosti savremene umetnosti da ukaže na hegemonu poziciju pojma “Zapadna Evropa”, artikulišući subjekat iz perspektive “kulturnih radnika” koji pripadaju širokom kulturno-geografskom kompleksu koji nazivamo evropskim ne-Zapadom. Nasuprot pojmovima Balkan, Istočna Evropa, Srednji Istok, Mediteran, Nova Evropa, post-komunitičke zemlje, itd., čije geografije osciluju u odnosu na hegemone geo-političke aspiracije, “Zapadna Evropa” je zapravo definisana kao čista geografska teritorija, identifikovana kroz ekonomske parametre, rezultirajući reduktivnom pretpostavkom svoje geografije, politike, rase, religije, itd., dok su Zapadna društva (takođe) prožeta antagonozmima i upravo su ti antagonizmi (klasa, tradicija-normalizacija, nacionalno-globalno, otvorenost-zatvorenost, nacionalna i religijska ekskluzivnost, multi-kulturalizam i tolerantni rasizam, itd.) konstitutivni za svako savremeno društvo. U ovakvom okruženju, umetnost i kultura su instrumentalizovani kao sredstva medijacije između razvijenog liberalno-kapitalističkog Zapada i post-komunističkih društava koja “još uvek treba da se integrišu u liberalno-demokratski svet slobodnog tržišta i ljudskih prava”. Protiv razumevanja kulturnog domena baziranog na pojmu identiteta, naročito nacionalnog identiteta, ovo istraživanje želi da napravi preokret od paradigme umetnost-kao-reprezentacija ka umetnost-kao-politička praksa. PRELOM KOLEKTIV, Beograd Što, kako i za koga - WHW, Zagreb SCCA/pro.ba, Sarajevo Centar za nove medije_kuda.org, Novi Sad Decembar 2006.